O czym mówi art. 37a Kodeksu karnego?

Artykuł ten stanowi podstawę złagodzenia odpowiedzialności karnej za przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności. Zgodnie z tym przepisem Sąd przy przestępstwach zagrożonych karą pozbawienia wolności do lat 8, mógł swobodnie orzec zamiast tej kary grzywnę lub karę ograniczenia wolności.

Rozważmy to na przykładzie: za błąd medyczny (art. 160 par. 1 KK) lekarzowi grozi kara pozbawienia wolności do lat 3. Tak więc do tej pory Sąd, dzięki art. 37a KK, mógł swobodnie wybierać przy orzekaniu pomiędzy karami grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Przy tym Sąd miał obowiązek najpierw rozważyć zastosowanie kar najłagodniejszych, czyli grzywny lub ograniczenia wolności, a dopiero na końcu karę pozbawienia wolności.

Obecne brzmienie art. 37a KK znacząco zmienia powyższą sytuację.

Co się zmieniło?

Wprowadzona niejako „tylnymi drzwiami” w tzw. Tarczy 4.0 (ustawa z 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, Dz. U. Poz. 1086) zmiana art. 37a KK spowodowała odwrócenie zasady prymatu kar wolnościowych oraz znaczące obostrzenia przy zastosowaniu przez Sąd kary grzywny i ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności.

Ponownie odwołajmy się do przykładu: za nieumyślne spowodowanie śmierci pacjenta (art. 155 KK) lekarzowi grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Do tej pory, dzięki art. 37a KK sąd mógł zamiast tej kary orzec grzywnę lub ograniczenie wolności bez żadnych ograniczeń, a gdyby orzekł karę pozbawienia wolności – miał obowiązek wykazać, dlaczego kara łagodniejsza nie była wystarczająca. Zachęcało to do orzekania kar wolnościowych.

Obecna konstrukcja art. 37a KK nakazuje sądowi najpierw rozważyć zastosowanie kary pozbawienia wolności. Jeśli będzie chciał zastosować karę łagodniejszą, będzie musiał to uzasadnić.

Ponadto minimalna kara ograniczenia wolności, jaką sąd będzie mógł orzec, to 3 miesiące ograniczenia wolności (dotychczas był to 1 miesiąc), zaś minimalna grzywna to 100 stawek dziennych tj. 1000 zł (art. 33 par. 1 KK). Poprzednie brzmienie art. 37a KK pozwalało na orzeczenie minimalnej grzywny w wysokości 100 zł.

Dodatkowo nowy art. 37a KK zobowiązuje sąd, w wypadku gdy stosuje karę łagodniejszą, do dodatkowego wymierzenia środka karnego (np. zakazu wykonywania zawodu), środka kompensacyjnego (np. zadośćuczynienia) lub przepadku.

Wracając do przykładu nieumyślnego spowodowania śmierci przez lekarza: jeżeli Sąd będzie chciał orzec karę łagodniejszą, czyli grzywnę lub ograniczenie wolności, będzie musiał orzec dodatkowo środek karny (np. zakaz wykonywania zawodu), środek kompensacyjny (np. zadośćuczynienie dla pacjenta) lub przepadek.

Przepis tworzy też kuriozalną sytuację, w której sąd musi najpierw ustalić wysokość kary pozbawienia wolności, na którą skazałby oskarżonego. Dopiero jeśli będzie ona poniżej roku, będzie mógł zastosować złagodzenie. A zatem sędzia musi „wymierzyć” i uzasadnić karę więzienia, aby potem wymierzyć inną karę.

Omawiana nowelizacja nakłada na sądy znacznie więcej pracy przy uzasadnianiu łagodniejszych kar, co może dodatkowo zniechęcać do korzystania z art. 37a KK w przypadkach granicznych.

Od kiedy obowiązują zmiany?

Ustawa obowiązuje od 24 czerwca 2020 r. i nie zawiera żadnych przepisów szczególnych dotyczących stosowania nowego art. 37a KK. Oznacza to, że zaostrzony przepis 37a KK będzie stosowany tylko do czynów popełnionych po wejściu w życie ustawy, np. do błędu medycznego, który lekarz popełnił po 24 czerwca 2020 r.

Co jednak ze wcześniejszymi przypadkami i sprawami już trwającymi? Do nich powinny mieć zastosowanie przepisy, które obowiązywały w dniu popełnienia czynu (art. 4 par. 1 KK).

Podsumowanie

Nowe brzmienie art. 37a KK niewątpliwie zaostrza odpowiedzialność medyków za błąd w sztuce (art. 160 KK), nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 KK), nieumyślne ciężkie uszkodzenie ciała (art. 165 par. 2 KK), niezgodne z ustawą przerwanie ciąży (art. 152 KK). Jednocześnie powoduje powrót do najbardziej radykalnego w powojennej Polsce rozwiązania z lat 1995 – 1997. Oceniamy negatywnie powyższą zmianę, jako mogącą wprowadzić większy lęk lekarzy przy podejmowaniu ryzykownego leczenia lub przyznawaniu się do popełnionych błędów, jak również ograniczającą możliwości Sądu do wymierzenia kary sprawiedliwej, adekwatnej do popełnionego czynu.

Link do komunikatu Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej oraz Prezesów Okręgowych Rad Lekarskich: https://nil.org.pl/aktualnosci/4912-pnrl-i-prezesi-orl-wspolnie-o-tarczy-antykryzysowej-40