Tym wpisem rozpoczynamy serię artykułów typu „case study”. Będziemy w nich opisywać stany faktyczne ważnych lub ciekawych spraw i rozstrzygnięcia sądów. Mamy nadzieję, że pomoże to Wam w lepszym zrozumieniu prawa w Waszej praktyce...
prawnicy
+ lekarzom
Blog o prawie dla medyków.
Piszemy jak wykonywać zawód zgodnie z przepisami i nie narażać się na odpowiedzialność.


Czy wiesz, że…
Lekarz rezydent skierowany do pracy przy zwalczaniu epidemii COVID-19 może złożyć wniosek do Ministra Zdrowia o zaliczenie okresu skierowania na poczet rezydentury.
✚
Piszemy, by pomagać.
Adw. Agnieszka Terlecka-Ludwiniak
Adw. Marcin Bogdanowicz
Wspólnie prowadzimy Kancelarię Prawa Prywatnego i Medycznego w Warszawie. Specjalizujemy się w obsłudze lekarzy i podmiotów leczniczych. Bronimy lekarzy w sprawach o błędy medyczne.
BLOG O PRAWIE DLA MEDYKÓW.
Jak wykonywać zawód zgodnie z przepisami i uniknąć roszczeń.
Zaostrzona odpowiedzialność za błędy medyczne
W związku z niemilknącą burzą wokół nowelizacji art. 37a Kodeksu karnego, Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej oraz Prezesi Okręgowych Rad Lekarskich wydali krytyczny komunikat dotyczący świeżo wprowadzonych zmian w Kodeksie Karnym. Co...
Zgoda na udzielanie świadczeń zdrowotnych
Uzyskanie zgody na udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej, lekarskich, pielęgniarskich, fizjoterapii i innych – jest obowiązkiem medyka. Jej udzielenie jest zaś prawem pacjenta. Zabieg bez zgody nie może być wykonany. Poniżej, w formie...
Zasiłek chorobowy: 80 czy 100 procent?
Na podstawie art. 4c ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374 z późn. zm.)...
COVID-19 jako choroba zawodowa
W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej pytań, czy COVID-19 jest chorobą zawodową. Z naszych doniesień wynika, że pracodawcy często nie chcą zgłaszać zachorowania na COVID-19 jako choroby zawodowej. Czy mają do tego prawo? Czy...
Telemedycyna a kasa fiskalna
Izolacja społeczna wprowadzona w czasie epidemii spowodowała znaczny wzrost zainteresowania telemedycyną. Objęło ono zarówno sektor publicznych, jak i prywatnych usług zdrowotnych, wskutek czego wzrosło zainteresowanie internetowymi...
Dodatek do wynagrodzenia? Roszczenie do ministra zdrowia
Z dniem 30 kwietnia 2020 r. weszło w życie rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie standardów w zakresie ograniczeń przy udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej pacjentom innym niż z podejrzeniem lub zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 przez...
Urlop w czasie epidemii?
W ostatnim czasie pojawia się wiele pytań związanych z urlopami pracowników służby zdrowia w czasie epidemii. Niektóre placówki zmuszają pracowników do wykorzystywania urlopów, inne żądają szybkiego zakończenia wypoczynku i powrotu do...
Telemedycyna w stacjach dializ
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia zmieniającym rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 612) wprowadzono możliwość udzielania przez lekarzy świadczeń przy...
Tarcza antykryzysowa dla medyków
Dziś postanowiliśmy podsumować w jednym miejscu wszystkie rozwiązania tarcz antykryzysowych, z których mogłaby skorzystać większość lekarzy, pielęgniarek i innych osób wykonujących zawody medyczne zatrudnionych na kontraktach. Oto...
Jak bronić się przed hejtem
W czasie epidemii w kierunku medyków płyną słowa uznania. #Bohaterwmasce, „dziękujemy!” – a za nimi także wielka pomoc od przedsiębiorców, organizacji pozarządowych i zwykłych ludzi. Jednak istnieje też „ciemna strona mocy”. W ostatnich...
Warunki pracy na skierowaniu do zwalczania epidemii
Ministerstwo Zdrowia opublikowało wczoraj wytyczne dotyczące warunków zatrudnienia medyków skierowanych do pracy przy zwalczaniu epidemii. Wyjaśniono też kontrowersyjną kwestię zarobków osób, które przed skierowaniem pracowały na...
Kwarantanna personelu na oddziale
W tej chwili załogi kilku oddziałów szpitalnych i domów pomocy społecznej w całej Polsce odbywają kwarantanny w swoich placówkach. Budzi to oczywiste kontrowersje, ale i unaocznia konflikt interesów i wartości powstały w takiej...
Odmowa świadczenia pracy a odpowiedzialność karna
Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro nakazał Prokuraturze wszczęcie postępowań karnych w sprawie personelu medycznego, który odmówił pracy przy osobach zakażonych koronawirusem lub "porzucił" swoich pacjentów. W dzisiejszym artykule...
Brak środków ochrony indywidualnej – czy mogę odmówić pracy?
Podczas pandemii SARS-CoV-2 w wielu szpitalach brakuje środków ochrony indywidualnej (ŚOI). Naraża to wszystkich – lekarza, który ma kontakt z zakażonym, ale też resztę personelu i pacjentów. Co robić, gdy szpital nie zapewnia...
Bezprawne skierowanie do pracy w innym szpitalu przy zwalczaniu epidemii
Wielu lekarzy obawia się skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii. Co zrobić, jeśli dostaniemy skierowanie, choć należymy do grupy wykluczonej z mocy ustawy? Czy możemy bronić się przed karą? Naszym zdaniem jest to możliwe. Jak to...
Roszczenia personelu i pacjentów szpitala za zakażenie SARS-CoV-2
Jakie roszczenia przysługują medykom i pacjentom, którzy zostali zakażeni koronawirusem w wyniku nieprawidłowych działań szpitala? Wyjaśniamy w dzisiejszym wpisie.
Czy COVID-19 stanowi ciężki uszczerbek na zdrowiu?
Czy zachorowanie na COVID-19 stanowi ciężki uszczerbek na zdrowiu? W doniesieniach medialnych często słyszymy o ludziach, którzy nie przestrzegają kwarantanny lub wprowadzonych środków bezpieczeństwa. Powodują tym zagrożenie dla życia i...
SARS-CoV-2 – Skierowanie lekarza do pracy na innym oddziale
Czy i w jakiej formie pracodawca może mnie skierować do pracy na innym oddziale? I. Specjaliści i lekarze nierezydenci Skierowanie lekarza-nierezydenta oraz specjalisty może nastąpić na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy, gdy:-...
SARS-CoV-2 – informacje dla lekarzy rezydentów i stażystów
Jak skierowanie lekarza stażysty przez wojewodę do pracy w innym szpitalu lub przez pracodawcę do pracy na innym oddziale wpływa na długość stażu? Na podstawie art. 15 § 8a pkt 1) i 2) ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U....
Odpowiedzialność kierownika specjalizacji i rezydenta za błąd medyczny

W skrócie:
- Kierownik specjalizacji odpowiada za nadzór nad rezydentem i dopuszczenie go do samodzielnego udzielania świadczeń.
- Lekarz rezydent powinien działać z należytą starannością zarówno pod nadzorem kierownika specjalizacji, jak i samodzielnie.
- Rezydent będzie odpowiadać za błędy popełnione przy samodzielnym udzielaniu świadczeń.
- Kierownik specjalizacji nie poniesie odpowiedzialności, gdy nadzór nad podopiecznym był rzetelny.
Samodzielność rezydenta?
Lekarz rezydent, w przeciwieństwie do stażysty, posiada pełne prawo wykonywania zawodu – art. 5 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 514, dalej: „UZL”). Może więc teoretycznie udzielać wszelkich świadczeń, o ile nie narusza to zasad należytej staranności (art. 4 UZL) ani zasad etyki (szczególnie art. 10 § 1 Kodeksu etyki lekarskiej – zakazu wykraczania poza swe umiejętności zawodowe). Niektóre przepisy prawne wymagają tytułu specjalisty do określonych czynności – np. śmierć mózgu mogą stwierdzić jedynie lekarze określonych specjalności (art. 43a UZL). Tzw. rozporządzenia koszykowe również określają wymogi co do udzielania świadczeń w podmiotach mających zawartą umowę z NFZ. Mają one jednak znaczenie głównie w relacjach między placówką medyczną a płatnikiem, nie ograniczając prawa wykonywania zawodu.
Zarazem zgodnie z art. 16m § 1 UZL, szkolenie specjalizacyjne jest odbywane pod kierunkiem kierownika specjalizacji. W czasie stażu, obowiązki kierownicze pełni kierownik stażu (art. 16m § 3 UZL). Jest zatem ktoś, kto może „kierować” działaniami rezydenta w trakcie szkolenia.
Panie kierowniku!
Ustawodawca wychodzi z założenia, że skoro rezydent dopiero się uczy, to nie powinien od razu udzielać świadczeń samodzielnie. Kierownik specjalizacji, jako bardziej doświadczony lekarz, ma prowadzić jego rozwój zawodowy i oceniać postępy.
W relacji z rezydentem, kierownik specjalizacji m. in.:
- Konsultuje i ocenia proponowane i wykonywane badania, ich interpretację, rozpoznanie, sposoby leczenia, ocenę rokowania, zalecenia dla pacjenta (art. 16m § 7 pkt 2) UZL),
- Prowadzi nadzór nad wykonywaniem zabiegów diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych – do czasu nabycia przez lekarza umiejętności samodzielnego ich wykonywania (art. 16m § 7 pkt 3) UZL),
- Uczestniczy w zabiegu operacyjnym lub innej metodzie leczenia lub diagnostyki o podwyższonym ryzyku dla pacjenta – również do czasu nabycia umiejętności samodzielnego ich wykonywania (art. 16m § 7 pkt 3) UZL),
- Decyduje o dopuszczeniu do samodzielnego pełnienia dyżuru (§ 15 ust. 1 pkt 4) rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. z 2020 r. poz. 1566).
Za co odpowiada kierownik specjalizacji
Zwróćcie uwagę, że prowadzenie pacjenta kierownik konsultuje i ocenia, zabiegi nadzoruje, a w świadczeniach podwyższonego ryzyka uczestniczy. O samodzielnym dyżurowaniu decyduje. Decyduje też o dopuszczeniu do samodzielnego udzielania przez rezydenta poszczególnych świadczeń.
Kierownik specjalizacji odpowiada więc nie tyle za działania rezydenta, co za prawidłową ich kontrolę. Sprawuje ją:
- Konsultując i oceniając – zgodnie z wsjp.pl ocenianie to stwierdzanie „czy coś jest dobre, czy złe pod określonym względem”, a konsultowanie to „udzielanie porad”,
- Nadzorując – a więc aktywnie sprawdzając, czy podopieczny udziela świadczenia prawidłowo; nie oznacza to zawsze fizyczną obecność kierownika przy świadczeniu,
- Uczestnicząc – a więc udzielając świadczenia wspólnie z lekarzem rezydentem,
- Decydując – a więc określając, czy rezydent jest już gotów do samodzielnego udzielania świadczeń lub pełnienia dyżurów; aby decyzja była podjęta prawidłowo, konieczne jest wcześniejsze zgromadzenie wystarczających danych na jej poparcie.
Powyższe obowiązki kształtują też zakres odpowiedzialności kierownika specjalizacji. Z jednej strony powinien on „patrzeć rezydentowi na ręce” i korygować jego ewentualne błędy. Z drugiej zaś musi oceniać jego postępy na podstawie własnych obserwacji i decydować, kiedy podopieczny jest już samodzielny. Jeśli kierownik specjalizacji nie dopełni tych obowiązków, lub zrobi to niedbale, będzie odpowiedzialny za ich konsekwencje w postaci błędów popełnionych przez lekarza rezydenta.
Wina kierownika specjalizacji
Przypadki błędów popełnionych przez rezydentów przy świadczeniach udzielanych z uczestnictwem kierownika specjalizacji stanowią raczej margines. Musiałyby się one wiązać z niesubordynacją albo działaniem tak gwałtownym, że nie dałoby się im zapobiec. Trudno wówczas mówić o odpowiedzialności kierownika specjalizacji.
Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku nadzoru. Zgodnie z wjsp.pl nadzorować to „pilnować zgodności czyjegoś postępowania lub działania z przyjętymi normami lub oczekiwaniami”. Pilnowanie oznacza aktywność, sprawdzanie zgodności z wzorcem: dowiadywanie się o przyjętym sposobie działania i ocenianie go, a w razie potrzeby także korygowanie. Sposób nadzoru powinien być adekwatny do sytuacji – czasami wystarczy poinstruowanie, jak udzielić świadczenia, czasem kierownik powinien oczekiwać sprawozdań w trakcie, innym razem cały czas patrzeć podopiecznemu na ręce. Zależy to od rodzaju świadczenia, stanu pacjenta, doświadczenia rezydenta itd.
Niestety, od rezydentów często słyszymy, że nadzór – szczególnie lekarzy zastępujących kierownika specjalizacji w trakcie delegacji np. na SOR (por. art. 16m § 16 UZL) – bywa tylko teoretyczny. Nawet gdy rezydent sam szuka pomocy u specjalisty, bywa traktowany jak intruz, który przeszkadza w pracy (a czasem i w odpoczynku). Niewątpliwie w razie braku lub niewłaściwego nadzoru nad lekarzem rezydentem jego opiekun może ponieść odpowiedzialność za błędy podopiecznego.
Innym błędem, niekiedy wymuszanym przez braki kadrowe, jest przedwczesne kierowanie rezydentów do samodzielnego udzielania świadczeń i dyżurowania. Sami młodzi lekarze skarżą się, że niekiedy zbyt wcześnie są rzucani na głęboką wodę. Jeśli kierownik specjalizacji podejmuje taką decyzję, powinien mieć do niej podstawy. Obecnie powinien też wystawić rezydentowi pozytywną pisemną opinię (art. 16oa § 2 ust. 1 UZL). Jeśli okaże się, że lekarz przedwcześnie „usamodzielniony” popełni błąd, odpowiedzialność może spaść także na kierownika specjalizacji.
Zaznaczmy jednak, że sama błędna decyzja o dopuszczeniu rezydenta do samodzielnego udzielania świadczeń nie jest podstawą odpowiedzialności kierownika, jeśli nie ma negatywnych następstw – co oczywiście nie czyni tej sytuacji pożądaną.
Wina rezydenta
Choć przez winę w nadzorze kierownik specjalizacji przejmuje na siebie odpowiedzialność za błędy podopiecznego, to nie jest ona wyłączna. Sądy mogą uznać, że także rezydent powinien był odmówić udzielania świadczeń lub pełnienia dyżurów, jeśli wiedział, że nie jest na to gotowy (zob. art. 100 § 1 Kodeksu pracy – pracownik ma odmówić wykonania polecenia sprzecznego z przepisami prawa).
Natomiast – i to jest esencją tego artykułu – jeśli lekarz rezydent potrafi samodzielnie udzielać świadczeń danego rodzaju, to tylko on będzie ponosił odpowiedzialność za błędy popełnione przy ich udzielaniu. Mowa zatem o sytuacji, w której kierownik specjalizacji zasadnie uznaje go za samodzielnego i przestaje nadzorować. W takim przypadku decyzja kierownika jest prawidłowa i nie będzie on ponosił odpowiedzialności.
Sytuacja ma się podobnie, gdy rezydent pomimo nadzoru kierownika specjalizacji będzie działał niedbale albo nieostrożnie. Jeśli kierownik dopełnił swoich obowiązków, odpowiedzialność za skutek takich działań spocznie tylko na lekarzu rezydencie.
Na koniec
Oczywiście można przytoczyć szereg sytuacji granicznych i pytań z nimi związanych. Czy rezydent zawsze musi zdawać sobie sprawę ze swego braku kompetencji? Kiedy kierownik specjalizacji może już uznać, że podopieczny jest samodzielny? Na te pytania trzeba odpowiadać indywidualnie w poszczególnych sytuacjach – zgodnie z powyższymi wskazówkami.
Opisane zasady odnoszą się także do innych sytuacji, gdy jeden lekarz nadzoruje innego, np. gdy na dyżurze wyznaczony jest kierownik dyżuru. Lekarz nadzorujący nigdy nie odpowiada „z automatu”, lecz zawsze za niedopełnienie określonych reguł sprawowania nadzoru.
Prostaglandyny a obumarcie płodu – case study
Tym wpisem rozpoczynamy serię artykułów typu „case study”. Będziemy w nich opisywać stany faktyczne ważnych lub ciekawych spraw i rozstrzygnięcia sądów. Mamy nadzieję, że pomoże to Wam w lepszym zrozumieniu prawa w Waszej praktyce...
Zaostrzona odpowiedzialność za błędy medyczne
W związku z niemilknącą burzą wokół nowelizacji art. 37a Kodeksu karnego, Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej oraz Prezesi Okręgowych Rad Lekarskich wydali krytyczny komunikat dotyczący świeżo wprowadzonych zmian w Kodeksie Karnym. Co...
Zgoda na udzielanie świadczeń zdrowotnych
Uzyskanie zgody na udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej, lekarskich, pielęgniarskich, fizjoterapii i innych – jest obowiązkiem medyka. Jej udzielenie jest zaś prawem pacjenta. Zabieg bez zgody nie może być wykonany. Poniżej, w formie...
Zasiłek chorobowy: 80 czy 100 procent?
Na podstawie art. 4c ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374 z późn. zm.)...
COVID-19 jako choroba zawodowa
W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej pytań, czy COVID-19 jest chorobą zawodową. Z naszych doniesień wynika, że pracodawcy często nie chcą zgłaszać zachorowania na COVID-19 jako choroby zawodowej. Czy mają do tego prawo? Czy...
Telemedycyna a kasa fiskalna
Izolacja społeczna wprowadzona w czasie epidemii spowodowała znaczny wzrost zainteresowania telemedycyną. Objęło ono zarówno sektor publicznych, jak i prywatnych usług zdrowotnych, wskutek czego wzrosło zainteresowanie internetowymi...
Dodatek do wynagrodzenia? Roszczenie do ministra zdrowia
Z dniem 30 kwietnia 2020 r. weszło w życie rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie standardów w zakresie ograniczeń przy udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej pacjentom innym niż z podejrzeniem lub zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 przez...
Urlop w czasie epidemii?
W ostatnim czasie pojawia się wiele pytań związanych z urlopami pracowników służby zdrowia w czasie epidemii. Niektóre placówki zmuszają pracowników do wykorzystywania urlopów, inne żądają szybkiego zakończenia wypoczynku i powrotu do...
Telemedycyna w stacjach dializ
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia zmieniającym rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 612) wprowadzono możliwość udzielania przez lekarzy świadczeń przy...
Tarcza antykryzysowa dla medyków
Dziś postanowiliśmy podsumować w jednym miejscu wszystkie rozwiązania tarcz antykryzysowych, z których mogłaby skorzystać większość lekarzy, pielęgniarek i innych osób wykonujących zawody medyczne zatrudnionych na kontraktach. Oto...
Jak bronić się przed hejtem
W czasie epidemii w kierunku medyków płyną słowa uznania. #Bohaterwmasce, „dziękujemy!” – a za nimi także wielka pomoc od przedsiębiorców, organizacji pozarządowych i zwykłych ludzi. Jednak istnieje też „ciemna strona mocy”. W ostatnich...
Warunki pracy na skierowaniu do zwalczania epidemii
Ministerstwo Zdrowia opublikowało wczoraj wytyczne dotyczące warunków zatrudnienia medyków skierowanych do pracy przy zwalczaniu epidemii. Wyjaśniono też kontrowersyjną kwestię zarobków osób, które przed skierowaniem pracowały na...
Kwarantanna personelu na oddziale
W tej chwili załogi kilku oddziałów szpitalnych i domów pomocy społecznej w całej Polsce odbywają kwarantanny w swoich placówkach. Budzi to oczywiste kontrowersje, ale i unaocznia konflikt interesów i wartości powstały w takiej...
Odmowa świadczenia pracy a odpowiedzialność karna
Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro nakazał Prokuraturze wszczęcie postępowań karnych w sprawie personelu medycznego, który odmówił pracy przy osobach zakażonych koronawirusem lub "porzucił" swoich pacjentów. W dzisiejszym artykule...
Brak środków ochrony indywidualnej – czy mogę odmówić pracy?
Podczas pandemii SARS-CoV-2 w wielu szpitalach brakuje środków ochrony indywidualnej (ŚOI). Naraża to wszystkich – lekarza, który ma kontakt z zakażonym, ale też resztę personelu i pacjentów. Co robić, gdy szpital nie zapewnia...
Bezprawne skierowanie do pracy w innym szpitalu przy zwalczaniu epidemii
Wielu lekarzy obawia się skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii. Co zrobić, jeśli dostaniemy skierowanie, choć należymy do grupy wykluczonej z mocy ustawy? Czy możemy bronić się przed karą? Naszym zdaniem jest to możliwe. Jak to...
Roszczenia personelu i pacjentów szpitala za zakażenie SARS-CoV-2
Jakie roszczenia przysługują medykom i pacjentom, którzy zostali zakażeni koronawirusem w wyniku nieprawidłowych działań szpitala? Wyjaśniamy w dzisiejszym wpisie.
Czy COVID-19 stanowi ciężki uszczerbek na zdrowiu?
Czy zachorowanie na COVID-19 stanowi ciężki uszczerbek na zdrowiu? W doniesieniach medialnych często słyszymy o ludziach, którzy nie przestrzegają kwarantanny lub wprowadzonych środków bezpieczeństwa. Powodują tym zagrożenie dla życia i...
SARS-CoV-2 – Skierowanie lekarza do pracy na innym oddziale
Czy i w jakiej formie pracodawca może mnie skierować do pracy na innym oddziale? I. Specjaliści i lekarze nierezydenci Skierowanie lekarza-nierezydenta oraz specjalisty może nastąpić na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy, gdy:-...
SARS-CoV-2 – informacje dla lekarzy rezydentów i stażystów
Jak skierowanie lekarza stażysty przez wojewodę do pracy w innym szpitalu lub przez pracodawcę do pracy na innym oddziale wpływa na długość stażu? Na podstawie art. 15 § 8a pkt 1) i 2) ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U....