Obowiązki szpitala jako pracodawcy.

Szpital ma obowiązek chronić życie i zdrowie swoich pracowników (art. 207 § 2 Kodeksu pracy). W przypadku zagrożenia powinien im zapewnić odpowiednią ochronę (art. 209(2) § 1 pkt 1) KP). Polega ona m. in. na zapewnieniu pracownikom środków ochrony indywidualnej, (art. 237(6) § 1 KP), np. fartuchów, maseczek lub gogli. Bez nich pracodawcy nie wolno dopuścić pracowników do pracy (art. 237(9) § 1 KP).

Załącznik 2 do rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów BHP (Dz.U. 2003 Nr 169, poz. 1650 ze zm.), nakazuje stosować ŚOI, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub ograniczyć ich za pomocą środków ochrony zbiorowej (§ 1). Środki indywidualne powinny (§ 2):

1. Być odpowiednie do zagrożenia i nie zwiększać go same z siebie;
2. Uwzględniać warunki istniejące w miejscu pracy;
3. Być ergonomiczne;
4. Uwzględniać stan zdrowia pracownika;
5. Być dopasowane do użytkownika (po regulacji);
6. Być, co do zasady, przeznaczone do osobistego użytku (§ 5).

Środki ochrony osobistej przed SARS-CoV-2 określa wiedza medyczna. Powinny być zgodne z globalnym standardem, a nie warunkami polskiego systemu ochrony zdrowia. Pomocą będą m. in. wytyczne WHO.

Pracodawca musi zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy również osobom zatrudnionym na kontrakcie, co wynika z art. 304 § 1 KP.

Co robić, gdy szpital nie zapewnia nam środków ochrony indywidualnej?

Będziecie mogli powstrzymać się od pracy, jednak tylko w szczególnych sytuacjach. Dla większości pracowników prawo odmowy pracy reguluje art. 210 § 1 i 2 KP. Zawody lekarza i pielęgniarki wiążą się jednak z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego. Ryzyko zawodowe jest w nie wpisane. Dlatego art. 210 § 5 KP zabrania medykom odmówić pracy ze względu na własne bezpieczeństwo („Przepisy [art. 210] § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia”). Sąd Najwyższy stwierdził tak w wyrokach II UKN 280/99 z 6 stycznia 2000 r., oraz II UKN 395/00 z 15 maja 2001 r.

Naszym zdaniem jest to zbyt restrykcyjne podejście. W nowszej literaturze prawniczej dość powszechnie wyraża się pogląd, że art. 210 § 5 KP nie może być stosowany bezwzględnie. Istnieją pewne szczególne sytuacje, w których będziecie mogli powstrzymać się od pracy. Wtedy zastosowanie znajdą art. 210 § 1 i 2 KP.

Art. 210 § 1 KP pozwala pracownikowi powstrzymać się od wykonywania pracy, jeżeli:

1. Warunki pracy nie spełniają wymogów BHP oraz
2. Stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika lub innych osób.

W takiej sytuacji pracownik może zaprzestać pracy, ale powinien pozostać w zakładzie. Może go jednak opuścić, gdy samo zaprzestanie pracy nie zapewni jemu ani innym osobom bezpieczeństwa (art. 210 § 2 KP). W każdym przypadku powinien poinformować o tym pracodawcę. Pracownik nie może ponieść negatywnych konsekwencji takiego działania (art. 210 § 21 KP).

Kiedy lekarz lub pielęgniarka może powstrzymać się od wykonywania pracy?

Choć jako pracownicy służby zdrowia zawsze ponosicie ryzyko zawodowe, nie można wymagać, byście poświęcali swoje życie lub zdrowie! Żadne społeczeństwo nie może żądać takiej ofiary. Art. 210 § 5 KP trzeba interpretować w świetle zasad współżycia społecznego. (Ich stosowanie nakazuje art. 354 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 KP).

Dlatego uważamy, że możecie powstrzymać się od pracy, gdy niebezpieczeństwo będzie nie do przyjęcia – gdy z dużym prawdopodobieństwem będzie Wam realnie groziła śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu (o ciężkim uszczerbku pisaliśmy TUTAJ). Dla osób w podeszłym wieku lub z chorobami współistniejącymi, ciężkim uszczerbkiem może być już samo zakażenie SARS-CoV-2. Ryzyko trzeba jednak ocenić samodzielnie, według aktualnego stanu wiedzy i oddzielnie w każdej sytuacji. Musi też nie być możliwości zmniejszenia go innymi sposobami do akceptowalnych rozmiarów.

W tych samych przypadkach możecie odmówić wykonania polecenia służbowego. Art. 100 § 1 KP nakazuje stosować się tylko do takich poleceń, które nie są sprzeczne z przepisami prawa pracy. Pisaliśmy zaś już, że m. in. art. 207 § 2 KP nakazuje pracodawcy chronić Wasze życie lub zdrowie.

Takie sytuacje tworzą też wyłom w obowiązku niesienia pomocy w stanach nagłych, zagrożeniu życia lub zdrowia pacjenta (art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. z 2020 r. poz. 514 ze zm., dalej „UZL”). W praktyce spodziewamy się jednak surowszej oceny odmowy udzielenia pomocy w stanie nagłym, niż w normalnych sytuacjach. Zwróćcie na to uwagę podejmując decyzje.

Jeśli powstrzymujecie się od pracy, pamiętajcie, że musicie powiadomić o tym przełożonego. Jeśli to możliwe, zróbcie też adnotację w indywidualnej i zbiorowej dokumentacji medycznej, dokładnie opisując sytuację i przyczyny odmowy.

Jak to zrobić w praktyce?

Najważniejsza zasada to: stosować środki najmniejszego kalibru, jaki wystarczy by zmniejszyć zagrożenie. Jeśli stan pacjenta na to pozwala, możecie opóźnić udzielenie pomocy do czasu, gdy otrzymacie ŚOI. Możecie poprosić o pomoc innego lekarza lub pielęgniarkę. Jeśli jest realne zagrożenie, że wirus niekontrolowanie rozprzestrzenia się na oddziale, możecie odmówić przyjścia do pracy. W ostateczności możecie odmówić pomocy nawet w stanie nagłym.

Pracownicy powinni też pamiętać o art. 38 § 1 i 3 UZL. Zgodnie z nim lekarz może nie podjąć leczenia lub odstąpić od niego w poważnych przypadkach i za zgodą przełożonego. Taki przypadek zachodzi, gdy Wasze życie lub zdrowie jest poważnie zagrożone – warto więc spróbować porozumieć się z kierownictwem. Rozumiemy jednak, że nie zawsze będzie to możliwe.

Pamiętajcie też, że zgodnie z art. 209(3) § 1 KP: w przypadku „bezpośredniego zagrożenia dla (…) zdrowia lub życia [pracowników] albo dla zdrowia lub życia innych osób” pracodawca musi umożliwić pracownikom „podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – nawet bez porozumienia z przełożonym – na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych”. Pracownicy nie poniosą konsekwencji, jeśli nie zaniedbali swoich obowiązków (§ 2).

A zatem gdy kierownictwo nie reaguje, a sytuacja stanowi bezpośrednie zagrożenie dla pacjentów lub szczególnie wysokie zagrożenie dla Was – możecie podjąć środki zapobiegawcze. Tu również należy kierować się zasadą minimalizmu. Może to być np. samodzielne zorganizowanie strefy „brudnej” dla pacjentów z podejrzeniem lub zakażonych. Zakres działań ponownie będą wyznaczały wiedza medyczna oraz rozmiar zagrożenia – w każdej sytuacji, także opisanej przez nas, będziecie musieli samodzielnie podjąć decyzję na podstawie wszystkich posiadanych danych.

Choć nie wynika to wprost z przepisów, w tym przypadku również należy niezwłocznie poinformować przełożonego o podjętych działaniach. Powinniście też działać w taki sposób, aby jak najmniej zaburzyć pracę placówki – np. jeśli zamierzacie nie przyjść do pracy, powiadomcie o tym szpital możliwie najwcześniej.

Podsumowanie.

Osoby wykonujące zawody medyczne ponoszą podwyższone ryzyko zawodowe. Jednakże gdy sytuacja realnie grozi im utratą życia lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu, nawet dla nich ryzyko staje się nie do zaakceptowania. Wówczas mogą powstrzymać się od świadczenia pracy lub wykonania polecenia. Powinni to zrobić w najmniejszym zakresie, jaki wystarczy by obniżyć ryzyko do akceptowalnego poziomu. O podjętych działaniach należy zawsze powiadomić przełożonego.

 
P.S. Brytyjskie Royal Nursing School wydało zalecenia dla pielęgniarek, w których sugeruje, że w braku należytej ochrony powinny powstrzymać się od udzielenia pomocy także w stanach nagłych – https://news.sky.com/story/coronavirus-nurses-should-refuse-to-work-if-they-arent-given-ppe-new-guidance-says-11972124. Polskie prawodawstwo wyklucza tak radykalne wnioski, jednak te zalecenia dają do myślenia.